'ચાલો, આપણે વૃદ્ધ થતાં શીખીએ'
તા. ૧લી ઑક્ટોબરે 'વૃદ્ધ–દીવસ' છે. આ દીવસ નીમીત્તે શ્રી. કશ્યપ દલાલ લીખીત 'ચાલો, આપણે વૃદ્ધ થતાં શીખીએ' પુસ્તીકાના કેટલાક અંશો આપણે જોઈએ… કોઈ પણ વાચકને આ પુસ્તીકાની નકલ–નકલો વીના મુલ્યે, આ લેખના અન્તે આપવામાં આવેલ અમદાવાદના સરનામેથી ની:સંકોચ મળશે… ઈ–મેઈલ કે પત્ર લખી, પુરું નામ, સરનામું વગરે વીગતો લેખકને મોકલવા વીનન્તી…
–ગોવીન્દ મારુ
વૃદ્ધ થવું એટલે શું ?
વૃદ્ધ થવું એ કુદરતનો અફર નીયમ છે. આ નીયમ અફર નીયમ હોવાને લીધે હજુ કોઈ તેમાંથી છટકી શક્યું નથી. વૃદ્ધ થવાની ક્રીયાને અનીવાર્ય અનીષ્ટ કહેવું હોય તો કહી શકાય. વૃદ્ધ થવાની આ ક્રીયાને લાખ ઉપાય કરીએ તો પણ અટકાવી શકાવાની નથી. તો પછી એને શા માટે આનન્દપુર્વક, સમજણપુર્વક સ્વીકારવી નહીં, આવકારવી નહીં ? પરન્તુ એને આનન્દપુર્વક, સમજણપુર્વક આવકારવા માટે, સ્વીકારવા માટે, આપણામાં કેટલીક 'સમજણ' હોવી જોઈએ.
મારી નમ્ર સમજ મુજબ 'વૃદ્ધ' શબ્દનો અર્થ થાય છે : 'વૃદ્ધી પામેલું'. પણ 'વૃદ્ધી પામેલું' એટલે શું ? 'વૃદ્ધી પામેલું' એટલે 'સમજણ'માં પણ વધેલું !!! ભારે અફસોસની વાત એ છે કે 'સમજણ'ને અને 'ઉમ્મર'ને કોઈ જ સીધો સમ્બન્ધ નથી હોતો. આપણામાંના મોટા ભાગનાને એવો ભ્રમ હોય છે કે, મારા જેવું કોઈ ડાહ્યું નથી. હું વડીલ હોવાથી અને મેં ઘણાં ચોમાસાં જોયાં હોવાથી મારા જેટલી સમજણ કોઈને પડે જ નહીં. આ ભ્રમ જ અનેક વીટમ્બણાઓની ગંગોત્રી છે. હકીકતમાં આ ભ્રમ એ બીજું કશું નથી પણ આપણો એક સુક્ષ્મ 'અહમ્' જ માત્ર છે.
તો ચાલો, આપણે વૃદ્ધ થતાં શીખીએ
વૃદ્ધ થતાં શીખવાની આ વાતને આપણે ત્રણ ભાગમાં વહેંચી શકીએ :
૧. સંયુક્ત કુટુમ્બમાં રહીને આપણે વૃદ્ધ થતાં શીખીએ.
૨. અલગ રહીને આપણે વૃદ્ધ થતાં શીખીએ.
૩. વૃદ્ધાશ્રમ જેવી કોઈ સંસ્થામાં રહીને આપણે વૃદ્ધ થતાં શીખીએ.
બચત જ ખરી મીત્ર
આપણે બરાબર ધ્યાનમાં રાખીશું કે આપણી બચત જ વૃદ્ધાવસ્થામાં આપણી ખરી મીત્ર થવાની છે. કોને ખબર છે કે આપણને ભવીષ્યમાં કયા ખર્ચા આવશે અને કયા નહીં આવે ? અને તેવે વખતે આપણાં સન્તાનો આપણને મદદ કરશે/કરી શકશે કે કેમ ? તેવા સંજોગોમાં સન્તાનોને 'ભાઈ–બાપા' કરવાં પડે તેના કરતાં આપણે જો બચત કરી હશે તો અણીના વખતે કામમાં આવશે. લાચારીથી કોઈની પાસે હાથ નહીં લંબાવવો પડે.
જો આપણી પાસે વધારાની મુડી હોય તો એને એવી રીતે રોકીશું કે જેથી થોડા થોડા સમયના અન્તરે મુડી વ્યાજ સાથે પાછી આવતી રહે. જો આપણે થોડો લામ્બો વીચાર કરી આપણી જરુરીયાત મુજબ વધારાની મુડીનું રોકાણ કરીશું; તો આપણો રોજ બરોજનો ખર્ચો સહેલાઈથી કાઢી શકીશું અને કોઈની પાસે હાથ લંબાવવો નહીં પડે. કોઈના પણ ઓશીયાળા બન્યા વગર સ્વમાનભેર આપણું શેષ જીવન વીતાવી શકીશું.
વર્તમાનમાં જીવીએ
આપણે બને ત્યાં સુધી ભુતકાળને ભુલી જઈશું. શક્ય છે કે આપણા જીવનમાં ભુતકાળમાં આપણને ન ગમતા હોય તેવા અનેક પ્રસંગો બન્યા હોય. જો એવા પ્રસંગોને ભુલી નહીં જઈએ તો, જીન્દગી આખી તે આપણને અંદરથી કોરી કાઢશે. ભુતકાળનો ભોરીંગ ભયંકર રીતે આપણા મનનો ભરડો લેશે. આપણે હમ્મેશાં યાદ રાખીશું કે 'ભુતકાળને ભુલી જવામાં જ મઝા છે'. જો કે એનો અર્થ એ નથી કે આપણે ભુતકાળને છેક જ ભુલી જવાનો છે. ભુતકાળમાં જે અનુભવો થયા હોય તે તો ખુબ જ કામના છે; કારણ કે આપણને ખબર છે કે અનુભવ જ આપણો સૌથી મોટો ગુરુ છે, ચીરન્તન સાથી છે, સાચો મીત્ર છે. અનુભવથી મોટો કોઈ ગુરુ નથી, અનુભવથી વધારે સાચો કોઈ મીત્ર પણ નથી. એટલે ભુતકાળમાં થયેલા અનુભવો આપણે ક્યારેય ભુલવાના નથી; પણ આપણે તો માત્ર ભુતકાળના કડવા પ્રસંગો જ ભુલવાના છે. ભુતકાળના કડવા પ્રસંગો ભુલીને આપણે વર્તમાનમાં જીવવાનું શીખવાનું છે. વર્તમાનમાં જીવવાનું માત્ર શીખવાનું નથી; વર્તમાનને સાચા અર્થમાં માણવાનો છે ! વર્તમાનને સાચા અર્થમાં ભોગવવાનો છે !! વર્તમાનને સાચા અર્થમાં ઝીન્દાદીલીથી ઝીલવાનો છે !!! વર્તમાનમાં રમમાણ થઈ જવાનું છે. જો કે વર્તમાનમાં જીવતાં જીવતાં પણ આપણે ભવીષ્યને મગજમાં તો રાખીશું જ. જો આપણે ભવીષ્યની દરકાર નહીં કરીએ તો પસ્તાવાનો વારો અવશ્ય આવશે જ આવશે !
ટુંકમાં, આપણે કટુભુતકાળને ભુલી જઈશું અને ભવીષ્યને મગજમાં રાખીને વર્તમાનમાં જીવીશું.
Let us forget the past and live in the present, keeping future in the mind.
અપેક્ષા : દુ:ખની જનની
જે કોઈ પણ પ્રવૃત્તીમાં આપણે આપણી જાતને જોડીએ ત્યારે, આપણે એ વાત માટે સમ્પુર્ણ સભાન અને સતર્ક રહીશું કે આપણે તે પ્રવૃત્તી પુર્ણ રીતે નીષ્કામ ભાવથી કરીશું, ફળની કોઈ પણ આશા રાખ્યા વગર કરીશું. આપણે નીષ્કામ કર્મ કરતાં રહીએ. આપણે ફળની અપેક્ષા ક્યારેય નહીં રાખીએ; કારણ કે આપણે સારી પેઠે જાણીએ છીએ કે 'અપેક્ષા જ દુ:ખની મા છે.
માત્ર પ્રવૃત્તી જ નીષ્કામ ભાવનાથી કરીએ તેટલું પુરતું નથી; અન્ય વ્યક્તીઓનું કોઈ કામ કરીએ ત્યારે પણ આપણે એ જ ભાવના સેવીશું. કોઈ વ્યક્તીનું કામ કરીએ ત્યારે આપણે માત્ર આપણી ફરજ બજાવ્યાનો પરમ સન્તોષ માનીશું. આપણે ક્યારેય એવી અપેક્ષા નહીં રાખીએ કે આપણે એનું કામ કર્યું છે; એટલે એણે પણ આપણું કામ કરવું જોઈએ. જો આપણે એવી અપેક્ષા રાખીશું અને પેલી વ્યક્તી આપણી અપેક્ષા મુજબનું કામ નહીં કરે તો, એને કશું નુકસાન નહીં થાય; પણ આપણે દુ:ખી દુ:ખી થઈ જઈશું. આપણે આપણી ફરજ સમજી કોઈનું કામ કર્યું; કારણ કે આપણને તેમ કરવું યોગ્ય લાગ્યું; પરન્તુ એનો અર્થ એમ નહીં કે આપણું કામ કરવું તેને યોગ્ય લાગવું જ જોઈએ. આપણે એવું નક્કી કરનાર કોણ ? આપણને જે યોગ્ય લાગ્યું તે આપણે કર્યું. એને જે યોગ્ય લાગે તે એ કરે ! એટલા માટે જ જગતની ડાહી વ્યક્તીઓનું કહેવું છે કે 'અપેક્ષા એ દુ:ખની જનની છે'. અપેક્ષા પોતાની સાથે અનેક દુ:ખોને ઢસડી લાવે છે. દુ:ખોથી દુર રહેવા માટે આપણે અપેક્ષાઓથી હમ્મેશાં દુર રહીશું.
માટે આપણે આપણાં સન્તાનો પ્રત્યેની ફરજો બજાવતી વખતે પણ ધ્યાન રાખીશું કે બદલામાં સન્તાનો પણ આપણા પ્રત્યેની ફરજો બજાવે જ એવી અપેક્ષા નહીં રાખીએ. એવી અપેક્ષા રાખવાનો અર્થ જ એ કે દુ:ખોને સામે ચાલીને આમન્ત્રણ આપવું. આ વાત આપણે બરાબર કોઠે કરી લઈએ.
સમ્બન્ધો
આપણે હમ્મેશાં અન્ય વ્યક્તીઓ સાથે સમ્બન્ધો જોડવાના પ્રયત્નો કરીશું – તોડવાના તો નહીં જ. કદાચ સંજોગોવશાત્ કોઈ વ્યક્તી સાથે બગડેલા સમ્બન્ધો સુધારવાના સન્નીષ્ટ પ્રયત્નો કર્યા પછી પણ; એમ લાગતું હોય કે સમ્બન્ધો સુધરવાની કોઈ જ શક્યતા નથી, તો આપણે સમ્બન્ધો ઓછા કરીશું; પરન્તુ સમ્બન્ધો છેક તો નહીં જ કાપી નાંખીએ. સમ્બન્ધો છેક કાપી નાંખવાની મુર્ખામી આપણે ક્યારેય નહીં કરીએ. આત્મનીરીક્ષણ કરતાં એમ માલુમ પડે કે આપણે તેવી એક કે બે વ્યક્તીઓ સાથે સમ્બન્ધ કાપી નાંખ્યા છે, તો ત્યાં સુધી કાંઈક પણ ક્ષમ્ય છે; પરન્તુ જો એમ માલુમ પડે કે તેથી પણ વધુ વ્યક્તીઓ સાથે આપણે સમ્બન્ધો કાપી નાંખ્યા છે; તો આપણે સમજવું જોઈએ કે આપણા મનોવ્યાપારમાં કંઈક પાયાની ગરબડ છે. આપણને સમ્બન્ધો છેક કાપી નાંખવાની કુટેવ પડી ગઈ છે, જે અક્ષમ્ય છે. તે બધાને માટે ખુબ જ નુકસાનકારક છે. આપણે શક્ય તેટલી જલદીથી મનોચીકીત્સકની સલાહ લેવી જોઈએ.
–કશ્યપ ચન્દુલાલ દલાલ
By:Govindbhai Maru
***DIL SE DESI GROUP***
You can join the group by clicking the below link or by copying and pasting it in the browser bar and then pressing 'Enter'.
http://groups.yahoo.com/group/dilsedesigroup/join/
OWNER : rajeshkainth003@gmail.com (Rajesh Kainth}
MODERATOR : sunil_ki_mail-dilsedesi@yahoo.co.in (Sunil Sharma)
MODERATOR : dollyricky@gmail.com (Dolly Shah)
MODERATOR : boyforindia@gmail.com (Mr. Gupta)
To modify your list subscription, please send a blank email to:
SUBSCRIBE : dilsedesigroup-subscribe@yahoogroups.com
UNSUBSCRIBE : dilsedesigroup-unsubscribe@yahoogroups.com
INDIVIDUAL MAILS : dilsedesigroup-normal@yahoogroups.com
DAILY DIGEST : dilsedesigroup-digest@yahoogroups.com
VACATION HOLD : dilsedesigroup-nomail@yahoogroups.com
FOR POSTING MESSAGES : dilsedesigroup@yahoogroups.com
No comments:
Post a Comment